در این مقاله به بررسی جامع و همه جانبه چارچوب اسکرام (Scrum) پرداخته ایم. ابتدا به تاریخچه و ریشه های شکل گیری این روش در مدیریت پروژه و توسعه نرم افزار اشاره کرده ایم و سپس فلسفه، ارزش ها و نقش های کلیدی آن را توضیح داده ایم. در ادامه، رویدادها و مصنوعات اسکرام مورد تحلیل قرار گرفته و مزایا، چالش ها و انتقادهای وارد بر این چارچوب نیز مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به موضوعات مهمی همچون مقیاس پذیری اسکرام، کاربردهای آن فراتر از صنعت نرم افزار، و آینده این چارچوب در دنیای پیچیده و در حال تغییر امروز پرداخته ایم. هدف این مقاله ارائه تصویری روشن، عمیق و یکپارچه از اسکرام است تا خواننده بتواند نه تنها اصول و ساختار آن را درک کند، بلکه به اهمیت و جایگاه آن در مدیریت نوین پروژه ها و سازمان ها نیز پی ببرد.
مقدمه ای بر اسکرام
اسکرام یکی از پرکاربردترین چارچوب ها در خانواده چابک (Agile) است که برای توانمندسازی تیم ها در همکاری مؤثرتر، ارائه ارزش افزایشی و انطباق سریع با تغییرات طراحی شده است. این چارچوب از خاستگاه خود در توسعه نرم افزار فراتر رفته و به متدولوژی ای تبدیل شده است که در صنایع متنوعی از جمله بهداشت و درمان، آموزش، بازاریابی، امور مالی و حتی عملیات دولتی مورد استفاده قرار می گیرد. برخلاف روش های سنتی مدیریت پروژه مانند آبشاری (Waterfall) که بر برنامه ریزی اولیه، فازهای صلب و اجرای متوالی تأکید دارند، اسکرام ریشه در انطباق پذیری، کنترل فرآیند تجربی و یادگیری تکرارشونده دارد. اسکرام با تقسیم کارهای پیچیده به بخش های قابل مدیریت، ترویج بازرسی و انطباق مداوم، و تشویق به توانمندسازی تیم، رویکردی ساختاریافته و در عین حال انعطاف پذیر برای مدیریت کارهای پیچیده فراهم می کند. برای درک کامل اسکرام، باید خاستگاه، فلسفه اصلی، نقش ها، رویدادها، مصنوعات، ارزش ها، مزایا، چالش ها، انتقادات و مسیر آینده آن را بررسی کرد. آنچه در ادامه می آید، تحلیلی گسترده است که برای روشن کردن هر جنبه از اسکرام در یک روایت منسجم و یکپارچه طراحی شده است.بیشتر بخوانید: رویکردهای مدیریت پروژه | چابک، کانبان یا اسکرام؟
خاستگاه تاریخی اسکرام
ریشه های اسکرام را می توان در اواخر دهه ۱۹۸۰ و اوایل دهه ۱۹۹۰ جستجو کرد، زمانی که مهندسی نرم افزار با بحران بهره وری، قابلیت پیش بینی و کیفیت مواجه بود. تکنیک های سنتی مدیریت پروژه که از صنایع تولیدی و ساخت وساز وام گرفته شده بودند، اغلب در حوزه سریع و نامطمئن توسعه نرم افزار با شکست مواجه می شدند. در سال ۱۹۸۶، هیروتاکا تاکوچی(Hirotaka Takeuchi) و ایکوجیرو نوناکا(Ikujiro Nonaka) مقاله ای بنیادین در مجله کسب وکار هاروارد با عنوان «بازی جدید توسعه محصول جدید» منتشر کردند. آن ها از اصطلاح «اسکرام» که از ورزش راگبی وام گرفته شده بود، برای توصیف یک رویکرد کل نگر و چندتخصصی در توسعه محصول استفاده کردند که بر سرعت، انعطاف پذیری و کار تیمی تأکید داشت. این مقاله بذرهای فکری آنچه را که بعدها به چارچوب اسکرام تبدیل شد، کاشت. در اوایل دهه ۱۹۹۰، جف ساترلند(Jeff Sutherland)، کن شوابر(Ken Schwaber) و همکارانشان این مفاهیم را به یک چارچوب فرآیندی سبک برای پروژه های نرم افزاری رسمیت بخشیدند. آن ها نه تنها از تاکوچی و نوناکا، بلکه از اصول تولید ناب، نظریه کنترل فرآیند تجربی و شیوه های برنامه نویسی شیءگرا نیز الهام گرفتند. تا سال ۱۹۹۵، اسکرام در کنفرانس OOPSLA به جامعه گسترده تری معرفی شد. از آن پس، با شتاب گرفتن جنبش چابک که با انتشار «مانیفست چابک» در سال ۲۰۰۱ به اوج خود رسید، به تدریج محبوبیت یافت. اسکرام به یکی از تجسم های کلیدی اصول چابک تبدیل شد و روشی عملی و قابل دسترس برای پیاده سازی آن ها ارائه داد. در طول سال ها، اسکرام از طریق شواهد تجربی و کاربردهای عملی اصلاح شده و در نهایت به «راهنمای رسمی اسکرام» (Scrum Guide) منجر شد که اولین بار در سال ۲۰۱۰ منتشر شد و به طور دوره ای برای بازتاب شیوه ها و بینش های در حال تحول، به روزرسانی می شود.فلسفه اصلی مفهوم اسکرام چیست؟
در بطن خود، اسکرام بر پایه فلسفه تجربه گرایی و تفکر ناب بنا شده است. تجربه گرایی تأکید دارد که دانش از تجربه حاصل می شود و تصمیم گیری باید بر اساس آنچه شناخته شده است، صورت گیرد. اسکرام به جای تلاش برای پیش بینی تمام جزئیات از قبل، تیم ها را تشویق می کند تا به صورت تکرارشونده کار کنند و همزمان با پیشرفت، یاد بگیرند و خود را تطبیق دهند. تفکر ناب نیز ایده های حذف اتلاف، تمرکز بر موارد ضروری و بهینه سازی کل سیستم به جای اجزای فرعی را به آن می افزاید. این پایه های فلسفی در کنار هم، اسکرام را به عنوان چارچوبی برای مقابله با مسائل پیچیده و انطباقی که در آن عدم قطعیت و تغییر، یک هنجار است، تعریف می کنند. اسکرام کار را در تکرارهای کوتاه با طول ثابت به نام اسپرینت (Sprint) سازماندهی می کند که طی آن، یک تیم چندتخصصی، بخشی قابل عرضه بالقوه از محصول را تحویل می دهد. این فلسفه فرض می کند که پیش بینی تمام نیازمندی ها یا ریسک ها در ابتدای یک پروژه تقریباً غیرممکن است. در عوض، با کار در چرخه ها و حفظ شفافیت، تیم ها می توانند پیشرفت خود را به طور مکرر بازرسی کرده و استراتژی های خود را برای همسویی با واقعیت تطبیق دهند. این امر تعادلی بین ساختار و انعطاف پذیری ایجاد می کند. اسکرام حداقل قوانین را ارائه می دهد—نقش ها، رویدادها و مصنوعات—اما فضای کافی برای تیم ها باقی می گذارد تا در زمینه خاص خود نوآوری کرده و تطبیق یابند. برخلاف متدولوژی های تجویزی، اسکرام بیشتر شبیه به یک اسکلت یا داربست است که سازمان ها آن را با شیوه ها و ابزارهای خود تکمیل می کنند.بیشتر بخوانید: نرم افزار مدیریت پروژه | بهترین نرم افزار مدیریت پروژه ایرانی کارمیز
ارزش های اصلی اسکرام چیست؟
درک جامع اسکرام نیازمند توجه به پنج ارزش اصلی آن است: تعهد (Commitment)، تمرکز (Focus)، صراحت و گشاده رویی (Openness)، احترام (Respect) و شجاعت (Courage). این ارزش ها به عنوان پایه های فرهنگی عمل می کنند که از مکانیک های این چارچوب پشتیبانی می کنند. تعهد تأکید می کند که اعضای تیم خود را وقف دستیابی به اهداف تیم اسکرام می کنند. تمرکز تضمین می کند که تلاش ها بدون حواس پرتی به سمت هدف اسپرینت هدایت می شوند. صراحت و گشاده رویی شفافیت و ارتباطات صادقانه را تشویق می کند تا چالش ها و موفقیت ها به اشتراک گذاشته شوند. احترام تضمین می کند که افراد برای مشارکت ها و دیدگاه های یکدیگر ارزش قائل هستند و ایمنی روانی را تقویت می کند. شجاعت اعضای تیم را قادر می سازد تا برای بهبود، ریسک کنند، نگرانی های خود را بیان کنند و وضعیت موجود را به چالش بکشند. این ارزش ها در کنار هم، زمینه انسانی و فرهنگی را فراهم می کنند که به اسکرام اجازه می دهد به طور مؤثر عمل کند. بدون آن ها، این چارچوب در معرض خطر تبدیل شدن به یک تمرین مکانیکی و بی معنا قرار می گیرد.نقش ها و مسئولیت ها در اسکرام چیست؟
اسکرام سه نقش اصلی را تعریف می کند: مالک محصول (Product Owner)، اسکرام مستر (Scrum Master) و توسعه دهندگان (Developers). هر نقش با دقت طراحی شده است تا پاسخگویی را ترویج دهد، ابهام را کاهش دهد و مسئولیت ها را به طور مؤثر توزیع کند. مالک محصول مسئول به حداکثر رساندن ارزش محصول از طریق مدیریت بک لاگ محصول (Product Backlog) است. او به عنوان صدای مشتری عمل می کند و ویژگی ها و نیازمندی ها را بر اساس ارزش کسب وکار، نیازهای کاربر و فرصت های بازار اولویت بندی می کند. مسئولیت های او شامل تعریف آیتم های شفاف در بک لاگ، مرتب سازی آن ها برای بهینه سازی ارزش و اطمینان از قابل مشاهده و شفاف بودن بک لاگ است. اسکرام مستر به عنوان یک رهبر خدمتگزار عمل می کند که تضمین می کند تیم، اصول اسکرام را درک کرده و به آن پایبند است. او رویدادهای اسکرام را تسهیل می کند، تیم را در زمینه خودمدیریتی مربیگری می کند و برای رفع موانعی که مانع پیشرفت می شوند، تلاش می کند. برخلاف مدیران پروژه سنتی، اسکرام مستر دستور نمی دهد یا کنترل نمی کند، بلکه محیطی را پرورش می دهد که تیم بتواند در آن شکوفا شود. توسعه دهندگان متخصصانی هستند که محصول را واقعاً می سازند. آن ها چندتخصصی هستند، به این معنی که تیم به طور جمعی تمام مهارت های لازم برای ارائه بخشی از ارزش را بدون وابستگی به گروه های خارجی داراست. توسعه دهندگان خودسازمان دهی می کنند، تصمیم می گیرند که چگونه کار را انجام دهند و مسئول ایجاد بخش های باکیفیت از محصول در هر اسپرینت هستند. جداسازی عمدی مسئولیت ها شفافیت ایجاد می کند. مالک محصول بر «چه چیزی» و «چرا» تمرکز دارد، توسعه دهندگان بر «چگونه» تمرکز می کنند و اسکرام مستر تضمین می کند که فرآیند به آرامی پیش می رود. این سه گانه، سردرگمی و همپوشانی هایی را که اغلب تیم های سنتی را درگیر می کند، از بین می برد و در عین حال به افراد قدرت می دهد تا مالکیت حوزه های مربوط به خود را بر عهده بگیرند.بیشتر بخوانید: نرم افزار مدیریت پروژه رایگان | ابزار بی هزینه سازماندهی حرفه ای پروژه ها
رویدادهای اسکرام چیست؟
اسکرام مجموعه ای از رویدادهای با محدودیت زمانی (time-boxed) را تجویز می کند که برای ایجاد ریتم، امکان بازرسی و انطباق، و تقویت همکاری طراحی شده اند. این رویدادها شامل اسپرینت، برنامه ریزی اسپرینت، اسکرام روزانه، بازبینی اسپرینت و بازنگری اسپرینت هستند. اسپرینت قلب تپنده اسکرام است؛ یک تکرار با طول ثابت—معمولاً دو تا چهار هفته—که طی آن تیم برای ارائه یک بخش قابل عرضه از محصول کار می کند. قابلیت پیش بینی چرخه اسپرینت، بهبود مستمر و تحویل منظم ارزش را امکان پذیر می سازد. برنامه ریزی اسپرینت (Sprint Planning) در ابتدای هر اسپرینت برگزار می شود، جایی که تیم هدف اسپرینت (Sprint Goal) را تعریف کرده و آیتم هایی را از بک لاگ محصول برای کار انتخاب می کند.1 این رویداد، مسیر و انتظارات برای تکرار را تعیین می کند. اسکرام روزانه (Daily Scrum)، که اغلب به آن جلسه «سرپایی» (stand-up) گفته می شود، یک جلسه روزانه ۱۵ دقیقه ای است که در آن توسعه دهندگان تلاش های خود را هماهنگ کرده، پیشرفت به سوی هدف اسپرینت را مورد بحث قرار می دهند و هرگونه مانعی را شناسایی می کنند.2 این رویداد شفافیت و همسویی را ترویج می دهد. بازبینی اسپرینت (Sprint Review) در پایان اسپرینت برگزار می شود، جایی که تیم محصول افزایشی را به ذی نفعان ارائه می دهد، بازخورد جمع آوری می کند و در صورت لزوم بک لاگ محصول را تطبیق می دهد. این امر تضمین می کند که محصول مطابق با نیازهای مشتری و واقعیت های بازار تکامل می یابد. بازنگری اسپرینت (Sprint Retrospective) یک جلسه داخلی برای تیم اسکرام است تا در مورد فرآیند، روابط و ابزارهای مورد استفاده تأمل کند. تیم زمینه های بهبود را شناسایی کرده و به تغییرات عملی در اسپرینت بعدی متعهد می شود. این امر فرهنگ بهبود مستمر را تقویت می کند. این رویدادها ستون فقرات چرخه بازرسی-و-انطباق اسکرام را تشکیل می دهند. اسکرام با ساختارمند کردن فرصت ها برای تأمل و تنظیم، تضمین می کند که تیم ها همسو، شفاف و قادر به پاسخگویی مؤثر به تغییرات باقی بمانند.
بیشتر بخوانید: چرا نرم افزار مدیریت تسک رایگان، کلید موفقیت پروژه‌های شماست؟
مصنوعات اسکرام کدام اند؟
اسکرام سه مصنوع کلیدی را تعریف می کند: بک لاگ محصول (Product Backlog)، بک لاگ اسپرینت (Sprint Backlog) و محصول افزایشی (Increment). این مصنوعات شفافیت را در مورد کار در حال انجام فراهم کرده و به عنوان ابزاری برای مدیریت پیچیدگی عمل می کنند. بک لاگ محصول یک لیست مرتب از هر چیزی است که ممکن است در محصول مورد نیاز باشد. این یک سند زنده است که توسط مالک محصول مدیریت می شود و با ظهور نیازمندی های جدید، تغییر اولویت ها و تعمیق درک، تکامل می یابد. هر آیتم معمولاً شامل توضیحات، اولویت و معیارهای پذیرش است. بک لاگ اسپرینت در طول برنامه ریزی اسپرینت ایجاد می شود و شامل مجموعه ای از آیتم های بک لاگ محصول است که برای اسپرینت انتخاب شده اند، به همراه طرحی برای تحویل آن ها. این مصنوع متعلق به توسعه دهندگان است که آن را روزانه برای بازتاب پیشرفت فعلی به روز می کنند. محصول افزایشی مجموع تمام آیتم های تکمیل شده بک لاگ محصول در طول یک اسپرینت و تمام اسپرینت های قبلی است. این محصول باید تعریف «انجام شده» (Definition of Done) تیم را برآورده کند، که تضمین می کند در وضعیت قابل استفاده و بالقوه قابل عرضه است. محصول افزایشی با نشان دادن پیشرفت ملموس، شفافیت و پاسخگویی را تجسم می بخشد. این مصنوعات در کنار هم، درک مشترکی از آنچه در حال انجام است، چه کسی مسئول است و چگونه پیشرفت اندازه گیری می شود، فراهم می کنند. آن ها ستون فقرات اطلاعاتی اسکرام را تشکیل می دهند و تصمیم گیری مبتنی بر داده را امکان پذیر می سازند.بیشتر بخوانید: نرم افزار مدیریت وظایف چیست؟ | بهترین نرم افزار مدیریت پروژه و وظایف ایرانی
مزایای اسکرام چیست؟
مزایای اسکرام بسیار زیاد است و فراتر از توسعه نرم افزار گسترش می یابد. اسکرام با ترویج پیشرفت تکرارشونده، ریسک را کاهش داده و انطباق پذیری را افزایش می دهد. تیم ها به طور مکرر بخش های قابل استفاده ای را تحویل می دهند که امکان بازخورد زودهنگام و اصلاح مسیر را فراهم می کند. این امر اتلاف تلاش بر روی ویژگی هایی که ممکن است ارزشی ارائه ندهند را به حداقل می رساند. اسکرام همچنین همکاری و ارتباطات را تقویت می کند. نقش ها، رویدادها و مصنوعات تعریف شده، همسویی بین ذی نفعان، توسعه دهندگان و مشتریان را ترویج می دهند. این شفافیت سوءتفاهم ها را کاهش داده و اعتماد ایجاد می کند. علاوه بر این، تأکید اسکرام بر تیم های چندتخصصی، مالکیت مشترک و پاسخگویی را پرورش می دهد و گلوگاه های ناشی از نقش های جزیره ای را کاهش می دهد. یکی دیگر از مزایای کلیدی، مشارکت و روحیه کارکنان است. اسکرام به تیم ها قدرت می دهد تا خودسازمان دهی کنند، تصمیم بگیرند و به طور مداوم بهبود یابند. این استقلال، انگیزه و رضایت را تقویت می کند که به نوبه خود منجر به بهره وری و خلاقیت بالاتر می شود. در نهایت، انطباق پذیری اسکرام آن را برای صنایع و محیط هایی که با نوسان، عدم قطعیت، پیچیدگی و ابهام (VUCA) مشخص می شوند، بسیار مناسب می سازد.چالش ها و انتقادات از اسکرام چیست؟
علی رغم پذیرش گسترده، اسکرام بدون چالش و انتقاد نیست. یک مشکل رایج، پیاده سازی نادرست است—سازمان هایی که اسکرام را فقط به صورت اسمی اتخاذ می کنند اما از پذیرش ارزش های زیربنایی آن غفلت می کنند. این امر منجر به «اسکرام مکانیکی» یا «اسکرام بات (ScrumBut)» می شود، جایی که تیم ها مراسم را به صورت سطحی دنبال می کنند بدون آنکه از مزایای چابکی واقعی بهره مند شوند. اسکرام همچنین نیازمند تغییر فرهنگی قابل توجهی است که می تواند در سازمان های سلسله مراتبی یا بوروکراتیک دشوار باشد. توانمندسازی تیم ها، پذیرش شفافیت و تحمل شکست ممکن است با هنجارهای موجود در تضاد باشد. علاوه بر این، اسکرام ممکن است به عنوان یک راه حل جادویی (silver bullet) اشتباه تعبیر شود که منجر به انتظارات غیرواقعی در مورد سرعت و بهره وری می شود. انتقاد دیگر این است که اسکرام ممکن است برای هر زمینه ای مناسب نباشد. برای پروژه هایی با نیازمندی های بسیار پایدار، محدودیت های نظارتی سخت گیرانه یا پیچیدگی کم، سربار رویدادها و نقش های اسکرام ممکن است از مزایای آن بیشتر باشد. علاوه بر این، مقیاس پذیری اسکرام در سازمان های بزرگ چالش هایی را به همراه دارد که منجر به توسعه چارچوب هایی مانند SAFe، LeSS و Nexus شده است. در نهایت، برخی معتقدند که محدودیت های زمانی سفت و سخت و رویدادهای تجویز شده اسکرام، اگر با تفکر و متناسب با زمینه تیم تطبیق داده نشوند، می توانند خفه کننده باشند.بیشتر بخوانید: نرم افزار مدیریت وظایف رایگان | فرصتی بی هزینه برای ارتقا سازمان
مقیاس پذیری اسکرام چگونه می باشد؟
با رشد سازمان ها، به کارگیری اسکرام در چندین تیم که روی یک محصول کار می کنند، پیچیده می شود. این امر منجر به ظهور چارچوب های مقیاس پذیری شده است. چارچوب چابک مقیاس پذیر (SAFe) اسکرام را با شیوه های ناب و چابک در سطح سازمانی ادغام می کند. اسکرام در مقیاس بزرگ (LeSS) اصول اسکرام را در چندین تیم گسترش می دهد در حالی که سادگی را حفظ می کند.3 نکسوس (Nexus) چارچوبی است که توسط خالقان اسکرام برای هماهنگی تا نه تیم اسکرام که با هم کار می کنند، معرفی شده است. هر چارچوب به چالش های همگام سازی، همسویی و یکپارچه سازی می پردازد، هرچند در پیچیدگی و فلسفه با یکدیگر تفاوت دارند. مقیاس پذیری موفق اسکرام نیازمند ایجاد تعادل بین حفظ سادگی اسکرام و نیاز به همسویی سازمانی است.کاربردهای اسکرام فراتر از نرم افزار
در حالی که اسکرام در توسعه نرم افزار سرچشمه گرفت، اصول آن در حوزه های دیگر نیز ارزشمند بوده است. در بازاریابی، اسکرام به تیم ها کمک می کند تا کمپین ها را به صورت تکرارشونده اجرا کرده و پیام ها و کانال ها را به سرعت آزمایش کنند. در آموزش، مربیان از اسکرام برای ساختارمند کردن دوره های درسی و پروژه های دانشجویی استفاده می کنند و یادگیری فعال را ترویج می دهند. سازمان های بهداشت و درمان از اسکرام برای بهبود فرآیندهای مراقبت از بیمار و ساده سازی گردش های کاری اداری استفاده می کنند. حتی سازمان های دولتی نیز اسکرام را برای بهبود توسعه سیاست ها و ارائه خدمات به کار گرفته اند. جهان شمولی اسکرام در انطباق پذیری آن با مسائل پیچیده، صرف نظر از صنعت، نهفته است.بیشتر بخوانید: نرم افزار مدیریت کار تیمی رایگان | راهنمای جامع انتخاب نرم افزار مناسب
آینده اسکرام چگونه است؟
آینده اسکرام با روندهای گسترده تر در کار، فناوری و طراحی سازمانی گره خورده است. با تغییر شکل صنایع توسط هوش مصنوعی، اتوماسیون و کار از راه دور، اسکرام چارچوبی انعطاف پذیر برای مدیریت عدم قطعیت و پرورش خلاقیت انسانی ارائه می دهد. این چارچوب احتمالاً بیشتر تکامل خواهد یافت و درس هایی از همکاری دیجیتال، تیم های توزیع شده و خطوط لوله تحویل مستمر (continuous delivery) را در خود جای خواهد داد. علاوه بر این، تأکید اسکرام بر ارزش ها و انطباق پذیری، آن را به پایه ای برای پارادایم های نوظهوری مانند چابکی کسب وکار و تاب آوری سازمانی تبدیل می کند. در حالی که منتقدان ممکن است ارتباط آن را به چالش بکشند، سادگی و اثربخشی اسکرام نشان می دهد که برای دهه های آینده، هرچند در اشکال تطبیق یافته، به شکوفایی خود ادامه خواهد داد.نتیجه گیری
اسکرام فراتر از یک تکنیک مدیریت پروژه است؛ این یک چارچوب کل نگر برای مدیریت پیچیدگی از طریق تجربه گرایی، همکاری و بهبود مستمر است. اسکرام که از بینش های تحقیقات توسعه محصول متولد شده و با دهه ها عمل اصلاح شده است، به یک جنبش جهانی تبدیل شده که نحوه ارائه ارزش توسط سازمان ها را تغییر می دهد. نقش ها، رویدادها و مصنوعات آن ساختار را فراهم می کنند، در حالی که ارزش ها و فلسفه آن، فرهنگ را القا می کنند. مزایای اسکرام—انطباق پذیری، همکاری، مشارکت و تمرکز بر مشتری—قابل توجه است، اما تحقق آن ها نیازمند تعهد واقعی به اصول آن به جای پذیرش سطحی است. اسکرام، اگرچه نوش داروی همه چیز نیست، اما رویکردی قوی و همه کاره برای مقابله با عدم قطعیت های کار مدرن ارائه می دهد. با تکامل صنایع و تشدید پیچیدگی، اسکرام همچنان چراغ راهنمای چابکی باقی می ماند و تیم ها را برای پیمایش در تغییر و ارائه ارزش در دنیایی که دائماً در حال دگرگونی است، هدایت می کند.نظرات شما برای ما ارزشمند است! برای کمک به ارتقای کیفیت مقالات و تکمیل موضوعات مطرح‌شده، دیدگاه خود را در انتهای این مقاله ثبت کنید. مقالات مرتبط با موضوع اسکرام نیز برای مخاطبان سایت کارمیز به اشتراک گذاشته شده است. همچنین اگر مایل به دریافت مشاوره یا آشنایی بیشتر با امکانات نرم افزار کارمیز هستید، از طریق ارسال فرم با ما در ارتباط باشید.
نظرات